Krizat kërcënojnë ‘fillimin e fundit’ për Vuçiçin

Presidenti serb Aleksandar Vuçiç përballet me javët më sfiduese të karrierës së tij politike, me dy afate që kanë mundësinë për të vulosur fatin e regjimit të tij pro-Moskës.

Zemërimi ndaj sundimit de fakto 13-vjeçar të të fortit ka ndezur tashmë demonstratën më të rëndësishme në Serbi për një brez, me qindra mijëra njerëz që vërshuan Beogradin muajin e kaluar, ndërsa një lëvizje e udhëhequr nga studentët mori vrull dhe mbylli përkohësisht pjesën më të madhe të ekonomisë.

Vuçiçi kishte shkarkuar kryeministrin e tij javë më parë në një përpjekje për të zbutur ankesat e protestuesve për korrupsion dhe keqdrejtimin e qeverisë, dhe sipas ligjit serb ai ka kohë deri në mes të prillit për të gjetur një pasardhës ose për të thirrur një votim të parakohshëm.

Udhëheqësi serb gjithashtu ka kohë deri në fund të muajit për të gjetur një blerës për aksionet ruse në rafinerinë e vetme të naftës në Serbi ose do të përballet me sanksione të SHBA-së që ndoshta do të ndërpresin importet e karburantit. Të dielën në mbrëmje ai propozoi një rishtar politik, mjekun nga Beogradi Đuro Macut, për kryeministër, për atë që ai e përshkroi në një postim në rrjetet sociale si një “punë të madhe dhe detyra të vështira”. Macut duhet të “ruajë paqen, stabilitetin, të sillet me tolerancë dhe durim”, u tha Vuçiçi gazetarëve.

Emërimi i Macut, i cili ka denoncuar bllokadat e shkollave si pjesë e demonstratave dhe tha se “politika nuk duhet të jetë pjesë e universitetit”, nuk ka gjasa të kënaqë lëvizjen në rritje të protestës, thonë analistët, pasi demonstruesit nuk i besojnë Vuçiçit dhe të emëruarve të tij dhe ata kanë pak besim se çdo zgjedhje do të ishte e lirë dhe e ndershme.

Emërimi i Macut tregon se “Vuçiçi po blen kohë derisa të thërrasë zgjedhje të parakohshme”, sipas Helena Ivanov, bashkëpunëtore në think-tank në Londër, Henry Jackson Society. “Sa më shumë kohë të jetë në gjendje të blejë, aq më shumë ai vë bast se protestat mund të qetësohen.”

Parlamenti, ku partia SNS e Vuçiçit kryeson shumicën e koalicionit, do të duhet ende të miratojë kryeministrin e ri dhe qeverinë e tij deri më 18 prill. Srdjan Cvijic, një strateg në qendrën e Beogradit për politikën e sigurisë, tha se ishte e vështirë të shihej një rrugë përpara për një udhëheqës që në fakt ka drejtuar kombin ballkanik që nga viti 2012.

“Është padyshim fillimi i fundit për Vuçiçin. Pyetja e vetme është se si do të luajë”, tha ai.

Milos Damnjanoviç, një analist në konsulencën Birn në Beograd, tha se Vuçiçi kishte “nënvlerësuar thellësinë e zemërimit” të protestuesve dhe kishte kërkuar të “shmangte përgjegjësinë” për katalogun e dështimeve që çuan mësuesit, avokatët, fermerët dhe të tjerët të dynden drejt asaj që filloi si një bllokadë kampusi.

Demonstratat i bëjnë jehonë atyre që i dhanë fund regjimit të liderit jugosllav Slobodan Millosheviçit 25 vjet më parë. Vuçiçi shërbeu si ministër i propagandës për Millosheviçin, i cili më vonë u padit për krime lufte.

Shkëndija për valën e re të protestave ishte vdekja e 16 personave në nëntor kur një çati e stacionit të trenit u shemb në qytetin e Novi Sadit. Terminali ishte rinovuar nën Iniciativën e Kinës “Një brez dhe një rrugë”, duke çuar në akuza se njerëzit e afërt të presidentit përfituan nga kontrata. Vuçiçi ka mohuar fajësinë, por ende nuk i ka hapur plotësisht dosjet për incidentin. Udhëheqësi serb është zotuar se do të përballet me protestuesit që ai akuzoi se sillen “si perëndi”, duke thënë se veprimet e tyre nuk pasqyrojnë opinionin e vërtetë publik.

“Nëse më pyesni nëse vendi po shkon në drejtimin e duhur, përgjigja ime do të ishte - për një periudhë afatshkurtër - drejtimi i gabuar”, i tha ai Financial Times në Beograd javën e kaluar. Ai gjithashtu u zotua se do ta “marrë vendin tim nga kjo kërdi...e organizuar nga jashtë, dhe gjithashtu e organizuar nga të gjithë kundërshtarët politikë dhe OJQ-të në këtë vend”.

Megjithatë, një sondazh i brendshëm i opinionit për qeverinë, rezultatet e të cilit u ndanë me FT, tregon se ai e ka keqvlerësuar prirjen popullore, duke treguar një rënie të mprehtë të mbështetjes për Vuçiçin dhe partinë e tij në pushtet SNS. I njëjti sondazh tregon se studentët mbështeten nga 58 për qind e serbëve dhe përfundimet e tij i quajtën protestat “një ndryshim loje”.

Dragan Bjelogrlić, një aktor që është një nga liderët e protestës, tha se Vuçiçi ishte shtrydhur në një pozicion humbje-humbje, ku pranimi i të vërtetës pas incidentit të Novi Sadit rrezikonte të zbulonte pjesën e errët të sistemit të tij. Protestuesit kanë kërkuar që të publikohen të gjitha dokumentet përkatëse.

“Nëse ai refuzon kërkesat, protestat vazhdojnë dhe ai do të bjerë. Nëse i përmbush ato, mafia e tij shfaqet dhe ai do të bjerë. Është koha për të përfunduar atë që filloi në vitet 1990”, tha Bjelogrlić, duke iu referuar protestave që rrëzuan Millosheviçin.

Një pozitiv i vogël për Vuçiçin është mungesa e një sfiduesi brenda partisë së tij dhe mungesa e një lideri të dukshëm nga radhët e opozitës për të nxitur lëvizjen e protestës dhe për ta sfiduar atë në kutinë e votimit.

Savo Manojlović, një avokat që doli në pah gjatë protestave të vitit 2022 kundër një miniere litiumi që e detyroi Vuçiçin të tërhiqej, është një nga ata që kërkon të kapërcejë hendekun midis protestuesve dhe politikanëve. Ai argumenton se kundërshtarët e regjimit duhet të bashkojnë forcat për të realizuar ndryshime reale.

“Përgjigja është një lëvizje e madhe,” tha ai. “Njerëzit mobilizohen në mënyrë spontane, ndaj duhet të organizohen, kanë nevojë për strukturë.” Lëvizja e tij Kreni Promeni (Shko Ndrysho) ka pak më shumë se 10 përqind mbështetje në sondazhe.

Edhe nëse Vuçiçi do të ketë mbrothësi të gjejë një kryeministër për të udhëhequr një qeveri të re dhe për të ruajtur regjimin e tij, ai do të ofrojë vetëm hapësirë të kufizuar frymëmarrjeje përpara afatit të ardhshëm. Ndërkohë që SHBA ka zgjatur tashmë dy herë afatin për Serbinë për të gjetur një blerës për aksionet e rafinerisë NIS që zotërohet nga Gazprom dhe filiali i tij ose do të përballet me sanksione, kompania ruse nuk është e gatshme të shesë në radhë të parë.

“Qëndrimi rus është se ata duan ta mbajnë atë me çdo çmim”, tha Vuçiçi.

“Sanksionet – me bankat ndërkombëtare që janë në linjë me to – nuk janë një zgjidhje për Serbinë”, tha Darko Obradoviç, drejtor programi i Qendrës për Analiza Strategjike, një institut kërkimor në Beograd. “Ata do të shkatërronin ekonominë”.

Përgatiti për botim Ylli Përmeti