Zhvillimi historik i klasave: shkaqet, pasojat dhe koncepti i një shoqërie pa-klasa

Një karakteristikë tjetër e globalizmit neoliberal, nëse konsiderojmë kriteret ekonomike, është krijimi i tre klasave, jo në kuptimin Marksist,[14] dhe Burdieist,[15] që janë kuptime abstrakte, por në kuptimin që ‘klasat janë pasojë e mos-baraz-ndarjes së Pushtetit’. Mos barasndarja e pushtetit, rrjedhimisht, është ‘shkaku’ dhe ‘pasoja’ janë klasat. Përqendrimi i tij krijon kushtet për një shoqëri hierarkike dhe heteronomike; ndërsa baraz-ndarja e tij, barazinë e saj (politike, ekonomike dhe shoqërore) dhe zhvillon autonominë. Dhe klasat në globalizmin neoliberal paraqiten në rang nga lartë-poshtë, si vijon:

1.      klasa e elitës politike, ekonomike dhe fetare që ushtrojnë Pushtet në nivel global, gjithashtu dhe klasat analoge në nivel kombëtar, quajtur ndryshe si mbiklasa;

2.      klasa e mesme dhe të punësuarit në sektorin publik dhe privat (ndërklasa) dhe

3.      klasa e ulët ose nënklasa (të papunët, të nënpunësuarit, punëtorët e përkohshëm, punëtorë me orar të shkurtuar, pensionistë me të ardhura mjerane etj.) që gjënden nën linjën e varfërisë.

Historikisht, klasat kanë marrë forma të ndryshme, në varësi të formës organizative. Në Demokracinë Klasike të Athinës, për shembull, atje mund të dallojmë dy klasa sociale: qytetarët e cilësuar si qytetarë dhe qytetarët e pacilësuar si qytetarë ose skllevërit. Të parët kanë të drejtë vendim-marrëse dhe të votohen në institucionet përkatëse; të dytët jo. Sipas Aristotelit atje janë tre klasa: ‘një klasë është shumë e pasur, një tjetër shumë e varfër, dhe një e tretë mesatare’. Por Aristoteli nuk mjaftohet me tregimin e klasave. Ai shqyrton shkaqet pse shoqëritë klasore nuk zhvillojnë virtytet:

Pranohet se përkoja dhe mesatarja janë më të mirat, dhe rrjedhimisht do të jetë qartësisht më mirë për të zotëruar pasuri me përkore; sepse në atë gjëndje jeta e njeriut është më e gatshme për të ndjekur principe racionale. Por ai që shkëlqen shumë në bukuri, forcë, lindje, ose pasuri, ose në anën tjetër ai që është shumë i varfër, ose shumë i dobët, ose shumë i poshtëruar, e ka të vështirë për të ndjekur principe racionale. Nga këto të dy klasa njëra zhvillohet në dhunë dhe në kriminelë të mëdhenjë, tjetra në horra dhe maskarenjë. Sërish, klasa e mesme ka shumë pak mundësi për t’u regjur nga ligji, ose për të qenë tej-ambicioze për të; të dyja janë plagë të shtetit. Sërish, ata që zotërojnë tej mase të mira materiale, forcë, pasuri, shokë, dhe të tjera si këto, nuk kanë as vullnet as janë të aftë për t’iu nënshtruar autoritetit. E keqja fillon në shtëpi; sepse kur ata janë djem, për arsye të luksit me të cilin ata janë rritur, ata s’mësojnë kurrë, as edhe në shkollë, zakonin e bindjes. Në anën tjetër, shumë të varfërit, të cilët janë në ekstremin e kundërt, janë tejet të degraduar. Kështuqë njëra klasë nuk mund të bindet, dhe sundon vetëm despotikisht; tjetra nuk di se si të urdhërojë dhe duhet të sundohet si skllevër. Kështu lind një qytet, jo e njerëzve të lirë, por e pronarëve dhe skllevërve, njëra klasë duke përbuzur, tjetra duke smiruar; dhe asgjë nuk mund të jetë më fatale te shoqëria dhe vëllazëria e mirë në shtete si ky: sepse vëllazëria e mirë buron nga shoqëria; kur njerëzit janë në armiqësi me njëri-tjterin, ata nuk do të ndajnë qoftë edhe të njëjtën rrugë. Por një qytet duhet të përbëhet, sa të jetë e mundur, nga të barabartë dhe të njëjtë; dhe ata janë zakonisht klasa të mesme. Për këtë arsye një qytet i cili përbëhet nga qytetarë të klasës së mesme është e nevojshme që të përbëhet në respekt të elementëve prej të cilëve ne themi se fabrika e shtetit përbëhet natyrshëm. Dhe kjo është një klasë qytetarie që është më e sigurt në një shtet, sepse ata nuk lakmojnë, njëlloj si të varfërit, të mirat e fqinjëve të tyre; as edhe të tjerët nuk lakmojnë të tyret, siç lakmojnë të varfërit të mirat e të pasurve; dhe meqësne ata as nuk komplotojnë kundër të tjerëve, as edhe nuk komplotohen nga të tjerë, ata kalojnë një jetë të sigurtë. Bukur urtë atëherë lutet Fosilides — ‘Shumë gjëra janë më të mira në mesatare; Unë dëshiroj të jem në një gjëndje mesatare në qytetin tim’.[16]

Ndryshe nga qyteti klasik i Athinës, në shoqëritë Masjetare, mund të dallojmë tre klasa: oborrin mbretëror, elitën fetare dhe popullin. Ndërsa elita fetare sundonte me doktrinën e saj, mbreti kishte rol dekretues të ligjeve —që buronin nga populli. Kjo do të thotë se në Mesjetë, populli sundohësh më shumë nga elita fetare sesa nga mbreti, sepse mbreti luante rol plotësues dhe përcaktues përfundimtar të një vendimi popullor. Kështu, ndërsa populli luante rol vendimtar - mbreti luante rol përfundimtar. Procedimi i drejtë i dijes, rrjedhimisht, ishte themeluar: ajo kalonte nga populli dhe shkonte te Mbreti (miratimi përfundimtar), që ishte një miratim simbolik, sesa cilësor. Me ‘cilësor’ këtu dua të them se çdo mbret, nëse nuk merr pjesë aktualisht në një vendim-marrje, miratimi i një ligji do të ishte formal, sepse mbreti nuk shqetësohet as me faktet —që hamendësisht do të shqetësohet një popull— as me perspektivën e ligjit në fjalë. Por natyrshëm do të lindte pyetja: pse nuk lulëzuan popujt e Mesjetës? Sepse vendimet me të vërtetë buronin nga popujt por dominoheshin nga kleri. Dhe kleri siç dihet përdor doktrinën fetare për vendime “demokratike” dhe jo arsyetimin shkencor. Por shkrimtari William Harrison në librin e tij “Description of England”, të vitit 1577, dallonte katër shkallë (ose klasa) njerëzish në Mesjetë.

Shkalla e parë përbëhësh nga fisnikët, që përcaktoheshin nga rraca ose gjaku i tyre ose të paktën vitytet e tyre i bëjnë ata fisnik dhe të njohur. Në shkallën e dytë qëndronin qytetarët e qyteteve Angleze; pastaj jomanët ose pronarët e vegjël të fshatrave; dhe në fund një kategori që përfshinte punëtorët e mëditjes, bashkëshortë dhe shërbyes të varfër, njerëz që nuk kishin as zë as autoritet në republikë, por vetëm sundoheshin dhe nuk sundonin të tjerë.[17]

Në fjalë të tjera, Harrison, i shton hierarkisë së shoqërisë angleze mesjetare edhe një klasë: klasën e fisnikëve —dhe e ndan popullin në dy klasa: në jomanë dhe punëtorë me mëditje. Por ai nuk konsideron elitën fetare si klasë më vete, as mbretin me oborrin mbretëror! Kështu mund të themi se atje ekzistonin, nëse përfshijmë kategorinë e Harrisonit, pesë klasa: 1) elita fetare, 2) mbreti, 3) fisnikët, 4) jomanët dhe 5) punëtorët me mëditje. Sot kjo tablo ka ndryshuar, dhe atje janë krijuar, sipas një studimi të fundit nga sociologët Mike Savage i London School of Economics dhe Fiona Devine nga Universiteti i Manchester-it, dhe kolegët e tyre, shtatë klasa:

...një elitë e pasur dhe e privilegjuar, një klasë të mesme e madhe, një klasë e mesme më e vogël dhe më e izoluar teknike, një shtresë e re e punëtorëve të pasur, klasa tradicionale dhe e punëtorëve të vjetër, një grup të ri urban me kapital të lartë social dhe kulturor, dhe në fund, grupi më humbës nga të gjithë, të ashtuquajturit proletariati i pasigurt ose “precariat proletariat” (që fitojnë rreth 8000 stërlina të taksuara në vit).[18]

Kështu, ndërsa politikat neoliberale rrisin pabarazitë dhe shkatërrojnë përgjithësisht klasën e mesme dhe “demokracinë” perëndimore,[19] në Amerikën neoliberale shohim thuajse të njëjtën gjendje: një oligarki ekstremisht të pasur, një klasë të mesme dhe një klasë të varfër. Siç citon profesor Richard Wolff: një klasë, e vetë-përcaktuar si e lartë që përbën 53% të popullatës, duke përfshirë vetë-mbështetës, taksapagues shumë punëtorë: dhënësit e vërtetë social. Klasa tjetër e ulët përfshin 47%: marrës që japin pak meqënse varësia shkatërron krijimtarinë e tyre, përgjegjësinë etj.[20] Sigurisht, profesori harron të konsiderojë oligarkët: 0.01%![21]

Klasa e mesme: përcaktuese e elitës kapitaliste

Sidoqoftë, atje mund të ketë edhe ndarje të tjera. Por elementi që na intereson këtu është klasa dominante e një shoqërie; sepse është ajo që pëcakton pushtetin dhe formën organizative të një shoqërie. Kështu, në globalizmin neoliberal është klasa e mesme që përcakton elitën sunduese: ndërsa elita sundon të dyja klasat, klasa e mesme shfrytëzon nënklasën (të varfërit, kryesisht gratë) gjithashtu dhe njëri-tjetrin dhe, përcaktojnë fatin e elitës sunduese. Dhe është ndërklasa që përbën 40 për qind të popullatës, e cila, sipas Hutton, është “pakica e privilegjuar”, dhe zgjedhshmërisht, sipas Galbraith, “shumica e votimit pro/the contented electoral majority”.[22] Siç analizon Fotopoulos:

Është kjo pjesë e popullatës e cila është në punë me orar të plotë, e mirë-paguar dhe punë të siguruara që kontrollon pjesën më të madhe të të ardhurave. Në vendet e përparuara kapitaliste, maja e 40 për qind të popullatës mesatarisht kontrollon thuajse dy të tretat e të ardhurave dhe, me pushtetin e tyre politik dhe ekonomik, përcaktojnë përfundimin e zgjedhjeve. Në anën tjetër, pjesa e ulët e grupeve të ndërmjetëm, që përbëhet nga rreth 30 për qind e popullatës, përfshin të gjithë ata me pagesë të ulët, të pasiguruar dhe punë të ruajtura në mjerim (të skajuarit dhe të pasiguruarit sipas Hutton). Pjesa më e madhe e ushtarëve me orar të shkurtuar dhe punëtorë të herëpashershëm në punë me pagesë të ulët pa mbrojtje zyrtare pune, gjithashtu dhe klasa me aftësi të ulët dhe punëtorët e krahut tradicional, i përkasin kësaj kategorie.[23] 

Rrjedhimisht, shoqëria post-industriale neoliberale nuk është as një ‘shoqëri e dy të tretave’ siç përshkruhet zakonisht. Ajo është në fakt, në fjalët e Fotopoulos, një ‘shoqëri e 40 për qindshit’ — një përqindje që me globalizmin neoliberal ka shkuar në 35%.[24] Grupet sociale që përbëjnë këtë pakicë të privilegjuar janë, kryesisht, armiq për çdo ekspansion të statizmit dhe shtetit të asistencës sociale dhe tërhiqen gjithnjë dhe në rritje nga ideologjia e shërbimit privat si shëndeti, edukimi dhe pensioni – megjithëse një pjesë e konsiderueshme e kësaj ‘tërheqje’ është fuqizuar nga nënvlerësimi neoliberal i shtetit për këto shërbime. Sjellja e tyre drejt statizmit dhe shtetit të asistencës sociale përcaktohet nga fakti që shërbimet publike dhe financimet e tyre përmes taksimit ka një efekt dëshpërues mbi minoritetin e privilegjuar dhe nënklasën. Në fjalë të tjera, është, kryesisht, pakica e privilegjuar e cila duhet të financojë, përmes taksimit, shërbimet publike në të cilat ata nuk interesohen më (për arsye të përkeqësimit të cilësisë së tyre si rezultat i politikave neoliberale). Meqënse pakica e privilegjuar është gjithashtu shumica e zgjedhësve (për arsye se ata marrin pjesë aktive në procesin zgjedhor, ndërsa pjesa më e madhe e nënklasës nuk mundohet të votojë, e zhgënjyer nga paaftësia e partive politike për të zgjidhur problemet e tyre), dhe përfundimi zgjedhor në vendet e përparuara kapitaliste përcaktohet nga sjellja e pakicës së privilegjuar/shumica zgjedhore.

Rezultati i pashmangshëm i ndryshimeve të mësipërme në strukturën e klasës dhe përbërjen e zgjedhësve ka qenë rënia e shpejtë e partive social-demokrate dhe përpjekja e tyre për të kapur një pjesë të mirë të votave të pakicës së privilegjuar duke ‘modernizuar’ veten e tyre, sipas udhëzimeve të axhendës neoliberale. Kështu, në 15 vitet e fundit ose diçka më shumë, të gjitha partitë social-demokrate, qofshin në pushtet (Francë, Suedi) ose në opozitë (Gjermani, Britani) kanë braktisuar politikat tradicionale social-demokrate siç është angazhimi në punësim të plotë dhe shtetit të asistencës sociale dhe kanë adoptuar, me ndryshime të vogla, thelbin e programit neoliberal (privatizim, lirinë e tregjeve dhe kështu me rradhë), në emër të çlirimit të ‘shoqërisë civile’ nga statizmi! Në të gjitha këto, ata zakonisht shtojnë një ‘dimension social’. Përpjekja patetike social-demokrate për të shtuar këtë dimension në traktatet e BE-së është një rast ilustrimi. Përfundimi i këtyre ndryshimeve në nivel politik është ‘Amerikanizimi’ i procesit politik në të gjithë botën e përparuar kapitaliste. Në vendin e kundërshtimit tradicional, në njërën anë, partitë social-demokrate duke mbështetur rastin e ekspansionit të rolit të shtetit dhe, në anën tjetër, partitë konservative duke lavdëruar avantazhet e ekonomisë së tregut dhe duke u përpjekur që të ngadalësojnë statizmin, kundërshtimet zgjedhore janë bërë tashmë kundërshtime bukurie midis udhëheqësve të partive burokratike, që karakterizohen nga ndryshime minimale programatike dhe nga një objektiv i përbashkët: dredhi politike, që është, drejtimi i pushtetit. Konsesusi neoliberal ka pushtuar botën e përparuar kapitaliste dhe ka zëvendësuar konsesusin social-demokrat të periudhës së hershme të pas luftës.[25] Dhe pavarësisht krijimit të klasës së mesme dhe propagandës çorientuese të politikanëve profesionistë të dy partive në pushtet “se ne jemi të gjithë klasë e mesme”, 60% e popullatës në Britani e shikon veten si klasë punëtore sesa si klasë e mesme.[26]

Klasat në socializmin marksist

Nënparadigma e socializmit marksist bart gjithashtu klasat e saj nëse konsiderojmë kriterin ekonomik, politik dhe social. Ndryshe nga nënparadigma e konsesusit social-demokrat, ku elita ekonomike është më dominante, qoftë mbi elitën politike dhe vendimet që i korrespondojnë, qoftë mbi punëtorët që punësojnë, në ish-socializmin ekzistent, elita politike është më dominante: sepse ajo qëndron në majë të piramidës. Poshtë saj, qëndrojnë drejtorët e spitaleve, fabrikave, uzinave, fermave dhe kooperativave. Këta bashkëpunojnë ngushtë me një elitë më të vogël politike: elitën e kryetarëve të bashkive dhe këshillave. Kjo e fundit mund të konsiderohet si klasë e mesme —ose e lartë në raport me komunitetin ku vepron. Nënklasa përfshin punëtorët e strukturave të sapopërmendura. Në këtë kuadër vendimet burojnë nga elita politike në bashkëpunim të ngushtë me “ekspertët” e regjimit. Kështu, ndërsa elita politike periferike filtrohet nga elita qëndrore, njëlloj ndodh edhe me elitën e drejtorëve të sektorit ekonomik: ata operojnë në bazë të një kuadri që buron nga elita qëndrore. Vullneti popullor, në këtë kuadër dhe proces, nuk mund të merret në konsideratë: sepse teoria marksiste nuk lë shumë hapërisë për devijime. Elita politike, për të siguruar konsesus sa më të gjerë popullor do të mundohet të ngrejë mirëqënien e tij: këtë objektiv do ta kërkojë nga “ekspertët”. Kështu, ky kuadër, përtej faktit që krijon burokraci dhe padrejtësi në sektorët e ekonomisë, imponon, në njërën anë tej-shfrytëzim e natyrës dhe në anën tjetër, ngritjen e kostos së prodhimit. Shkurt, mund të themi, se atje ekzistojnë tre klasa: klasa politike, klasa ekonomiko-politike periferike, dhe klasa e punëtorëve.

Klasat në Shqipërinë e globalizmit neoliberal

Shqipëria, si rezultat i integrimit të pjesshëm në tregun ndërkombëtar të marketingut gjëndet thuajse në të njëjtën situatë me perëndimin në përgjithësi: ndërsa në vitin 1989 niveli i punësimit ishte 85% për gratë dhe 94% për burrat, në vitit 1990, si pasojë e prishjes së sistemit dhe kalimit të pasurive publike në duart e ish-burokracisë socialiste, te të ashtu-quajturit “komunistë”, punësimi u ul në 50 - 60%, dhe në vitin 2004, më shumë se një dekadë më vonë, niveli i punësimit u ul më shumë, përkatësisht 38.3% për gratë dhe 60.1% për burrat[27] dhe, përgjatë vitit 2012-të u punësuan mesatarisht 28% në sektorët e industrisë përpunuese, ndërtimit, informacionit, shërbimeve dhe tregëtisë (me shumicë dhe pakicë), në shkallë vendi,[28] me një ulje totale prej më shumë se 40%! Një raport tjetër,[29] tregon se për gjashtë mujorit të parë të vitit 2013-të shkalla e pjesëmarrjes në forcat e punës për femrat ishte 55.3 për qind, ndërsa për meshkujt 71.8 për qind dhe papunësia është rreth 13%, me një rritje prej 1.1 për qind. Por nëse i ndajmë shqiptarët në klasa sipas të ardhurave - rezultojnë tetë klasa:

1.      rreth 242 mijë shqiptarë kanë pagë mujore më të ulët se 30 mijë lekë; (klasa e ulët)

2.      rreth 39 mijë shqiptarë kanë pagë më të ulët se 40 mijë lekë; (e ulët-e mesme)

3.      rreth 45 mijë shqiptarë kanë pagë mes 40 dhe 50 mijë lekë; (relativisht e mesme)

4.      rreth 20 mijë të tjerë kanë pagë deri në 60 mijë lekë; (e mesme)

5.      rreth 9800 shqiptarë kanë pagë mes 80 dhe 90 mijë lekë; (e mesme e lartë)

6.      rreth 3700 shqiptarë kanë pagë deri në 100 mijë lekë; (relativisht e lartë)

7.      rreth 16 mijë shqiptarë kanë pagë më të lartë se 100 mijë lekë; dhe (relativisht e lartë)

8.      rreth 5 mijë shqiptarë kanë pagë më të lartë se 200 mijë lekë në muaj.[30] (e lartë)

Sigurisht këtu nuk përfshihet klasa më e ulët e shoqërisë: pensionistët, rrogat e të cilëve nuk tejkalojnë ‘dyshemenë’. Kjo klasë mund të konsiderohet mjerane. Por në majë të shoqërisë qëndrojnë oligarkët që kanë të ardhura më shumë se 200 mijë lekë në muaj. Kështu, si pasojë e privatizimit të pasurive, klasa politike shqiptare ka krijuar 55 individë që kanë secili një pasuri prej të paktën 30 milionë dollarësh. Në total, pasuria e 55 individëve në Shqipëri arrin në 7 miliardë dollarë, ose gati sa gjysma e Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB). Njëlloj si në të gjithë vendet e tjerë, që janë integruar në tregun ndërkombëtar të marketingut,[31] pasuria e miliarderëve shqiptarë u rrit me 4.1 për qind, pavarësisht reçensionit në Perëndim![32] Piramida e ndarjes së pasurisë kombëtare vjen duke u ngushtuar më shumë — sepse atje qendrojnë dhjetë (10) të tjerë mbi 55 individët e sapo cituar[33] —që zotërojnë, kontrollojnë dhe shijojnë pasurinë më të madhe të kombit shqiptar. Përqindja që zotërojnë, duhet të jetë më shumë se 60%. Dhe nëse gjykojmë nga 2,499 leje pune për të huajt që janë dhënë përgjatë vitit 2012, ku udhëhiqnin turqit (me 474 leje: 19%), grekët (me 388 leje: 15%), italianët (me 372 leje: 14%), kinezët (me 188 leje: 8%), kanadezë etj.,[34] dhe nga varfëria e skajshme në çdo periferi, Shqipëria po institucionalizon njëherësh klasën e lartë (oligarët) klasën gjysmë të lartë (sipërmarrësit e huaj), klasën e mesme (të punësuarit në to) dhe klasën e varfër (nënklasën e papunë etj.). Shkurt, mund të themi se në Shqipëri bashkëjetojnë dhjetë klasa.

Një aspekt tjetër sistemik -që nuk duhet ta anashkalojmë në këtë kontekst- janë bankat e huaja të cilat ndërsa kanë krijuar një klasë të lartë vendore, kryesisht me origjinë shqiptare...janë bankierët, ambasadorët, dhe korporatat e huaja që kontrollojnë rrjedhën e kapitalit, modelin zhvillimor dhe axhendën e politikës vendore. Në fjalë të tjera, ndërsa oligarkët vendor ndajnë sasinë më të madhe të pasurisë së një kombi, ata që përfitojnë më shumë nga hapja e tregut (kapitalit, mallrave etj.), janë bankat dhe korporatat e huaja ndërkombëtare, sepse ndërsa bankat kontrollojnë rrjedhën e kapitalit, të cilat edhe nëse kapitullojnë do të shpëtohen nga taksa-paguesit (35%), me “shpëtime nga brenda ose jashtë”, korporatat, kontrollojnë dhe shfrytëzojnë burimet kryesore! Kurum, për shembull, ndërmarrja turke e përpunimit të metaleve, shpalli falimentin dhe u ‘ristrukturua’ nga qeveria “Rama” me kursimet e popullit shqiptar në emër të “stabilitetit” financiar! Domethënë, qeveria “Rama” ristrukturoi kreditorët e ndërmarrjes — bankat private, të huaja dhe vendore! Kështu, qoftë oligarkia vendore qoftë bankierët e huaj, ndajnë të njëjtin interes: pushtetin ekonomik që (para)përcakton pushtetin politik. Objektivi i tyre është përfitimi, përmes shfrytëzimit, sesa përmes ndonjë plani zhvillimor të periferisë. Ky kuadër mundëson barbarizmit modern, qoftë kundrejt natyrës, qoftë kundrejt njeriut.      

Nuk do të ishte, rrjedhimisht, e çuditshme sjellja e politikanëve profesionistë në Shqipëri lidhur me objektivin dhe dredhitë politike: ndërsa ata kanë si objektiv integrimin në botën neoliberale, kundërshtimet për zgjedhjet, janë bërë pjesë e politikës katër vjeçare. Nëse njëra palë nuk arrin të marrë shumicën e dëshiruar (40 për qindshin) ajo kundërshton palën tjetër për manipulim. Dhe kur pala tjetër merr shumicën e votave, qoftë edhe me manipulime, ajo kundërshton palën tjetër për pengim të procesit të privatizimit të pasurive publike. Kështu, ata nuk kundërshtojnë privatizimin e pasurive publike por procesin e privatizimit! Në thelb, të gjithë, “patriotë” dhe “nacionalistë” pranojnë privatizimin e kombeve. Shembull ilustrimi është “rilindja” ose “projekti” Rama: ndërsa proponentët e kësaj partie nuk treguan se si do të realizonin premtimet parazgjedhore,[35] siç ishte punësimi i 300 mijë të papunëve, duke lënë të papunë 700 mijë të tjerë (!), meqënse sipas tyre, janë rreth 1 milionë të papunë, kjo parti adoptoi konceptin e “taksës progresive” dhe e quajti atë taksë të “ndershme”, në vend të taksës së sheshtë që kishin adoptuar “demokratët” kur ishin në pushtet.[36] Adoptimi i konceptit të “taksës progresive”, në të vërtetë, siç kam treguar në vend tjetër,[37] nuk mund çojë në ndonjë qendrueshmëri afatgjatë nëse ajo nuk shoqërohet me një strategji politike dhe një paketë të plotë ndryshimesh serioze — për zhvillimin e periferisë dhe vendosjen e paqes sociale dhe familjare.

Si përfundim mund të themi se ‘klasë punëtore’, siç paraqitësh në fillimet Revolucionit Industrial në Perëndim, bazuar në sindikata, bashkime tregëtare dhe profesionale, në globalizmin neoliberal, nuk mund të pretendojmë, sepse punëtorët e organizuar u shkatërruan —në Amerikë dhe përgjithësisht në Perëndim, siç tregon midis të tjerësh edhe Martin Wolf, objektivisht nga elitat, që në vitet 1930.[38] Kjo nënkupton se Revolucioni Sovjet, në vitin 1917, gjeti bazë të gjerë për krijimin e kushteve për ndryshime serioze sistemike. Kjo është arsyeja që Revolucioni filloi dhe mbaroi atje. Sot, kjo bazë është minimale. Kjo do të thotë se sensibilizimi dhe mobilizimi i një mase të madhe njerëzish është më i vështirë. Gjithashtu, Revolucioni i fundit në nivel ideologjikë u shoqërua me teorinë Marksiste. Dhe ‘teoria marksiste’, siç kam treguar në vend tjetër,[39] është sa problematike aq edhe kontradikotre. Ishin këto dy baza që mundësuan përpjekjen për ndryshim sistemik. Ndërsa sot, mungon qoftë baza (proletariati), qoftë përqëndrimi i aktivistëve në një Projekt që do të synonte, në bazë të një analize dhe kritikë sistemike...çlirim, njëherësh, social, kombëtar dhe ekologjik.[40]

Si të konceptojmë një shoqëri pa-klasa?

Si në çdo shkencë, edhe në sëmundjet sociale, dëftimi i shkakut përfundimtar të një dukurie, ndihmon në kurimin e një sëmundje. Kështu, nëse në Demokracinë Klasike të Athinës, mungonte demokracia ekonomike, dhe nuk mungonte demokracia politike, sigurish, në nivelin e klasës së qytetarëve të cilësuar, në kapitalizëm, mungon qoftë demokracia politike, qoftë demokracia ekonomike, ndërkohë, në socializmin marksist mungon demokracia politike por ekziston përpjekja e demokracisë ekonomike. Kjo është arsyeja se përse klasat në socializmin marksist janë më të barabarta. Sidoqoftë, është mos-baraz-ndarja e pushtetit politik dhe ekonomik shkaku kryesor i klasave ose i shoqërive hierarkike dhe dhunës. Kështu që të baraz-ndahet pushteti politik dhe ekonomik, atje mund të ekzistojë vetëm një formë pushteti: pushteti popullor dhe gjithëpërfshirës. Ky kuadër mund të garantojë qëndrueshmëri  — d.m.th. një demokraci gjithë-përfshirëse në nivel komunitar dhe një demokraci gjithë-përfshirëse në nivel sektorial: sepse klasat, nëse baraz-ndahet pushteti politik dhe ekonomik, qoftë në nivel komunitar, qoftë në nivel sektorial, eliminohen, ose horizontalizohen. Më shumë hollësi rreth këtij kuadri, diskutohen në vend tjetër.[41] Gjithashtu, në këtë kuadër punëtori nuk do të shihet më si një punëtor por si qytetar aktiv që përfshihet në procesin demokratik të një komuniteti. Dhe kuptimi i qytetarit ndryshon edhe nga kuptimi që i japin elitat në modernitet: qytetari trupëzohet me shtetin dhe është shtetëtar aktiv. Ai arrin nivelin e qytetarit të Demokracisë Klasike të Athinës dhe e identifikon veten si shtetëtar, sepse vlerat e shtetit janë brenda tij dhe jo thjesht si qytetar i ndar nga shteti, siç e identifikojnë rolin e tyre qytetarët në modernitet. Kështu, pritshmëritë nga një shtet imagjinar, eliminohen: sepse qytetari nuk varet nga shteti’ imagjinar por nga roli i tij në një komunitet dhe nga vlerat dominante të një shoqërie. Në këtë kuadër, kuptimi i solidaritetit merr formën e tij reale: nga solidaritet shtirës i elitave në solidaritet imanent. Skematikisht, regjimet do të ishin si vijon:

·         Në kapitalizëm drejtori i prodhimit kontrollon cilësinë e prodhimit; drejtori i përgjithshëm drejton ndërmarrjen drejt inovacioneve me qëllim që të nxisë konsumin. Zakonisht drejtori i përgjithshëm është edhe pronar i një ndërmarrje. Koncepti bazë që dominon ndërmarrjet është konkurrenca. Kjo është arsyeja që kapitalizmi përqëndrohet te politikat“laisser-faire”. Punëtorët, në këtë kuadër, pyeten shumë pak, deri në aspak; ata janë thjesht njerëz për të prodhuar dhe shfrytëzuar.

·         Në socializëm drejtori i prodhimit kontrollon cilësinë dhe rendimentin, ndërsa drejtori i përgjithshëm përputhet me principet bazë të regjimit, siç është në rastin e ndërmarrjeve prodhuese, rritja e prodhimit dhe shpërndarja e tij. Njëlloj si në kapitalizëm, edhe këtu, punëtorët, pyeten shumë pak.

·         Në një demokraci gjithëpërfshirëse, në nivel komunitar, përcaktohen principet dhe drejtimi kryesor i ekonomisë, ndërsa në demokracinë gjithëpërfshirëse sektoriale, punëtorët, përveç principeve të përgjithshëm që bartin kur ushtrojnë pushtetin politik në nivel komunitar, zhvillojnë edhe principet e tjerë që lidhen drejtëpërdrejt me sektorin ose shkencën në të cilën marrin pjesë intelektualisht. Kështu punëtori nuk është thjesht punëtor por qënie racionale që përputhet, njëherësh, me principet e përgjithshme të një komuniteti (për shembull, solidaritetin dhe objektivat e tij) dhe principet e veçantë të sektorit ku aktivizohet. Në këtë kuadër, hierarkia do të minimizohet dhe kostua e punës do të ulet.

Vetëm përmes kësaj sinteze një shoqëri mund të zhvillojë mesataren, të ndjekë principe racionalë dhe të sigurojë jetë të qetë dhe pa dhunë. Kalimi në këtë sintezë nuk nënkupton se një shoqëri duhet të kalojë nga ‘solidariteti’ që karakterizon betejat para-revolucionare, në luftë klasash, që karakterizon një shoqëri post-revolucionare, siç sugjeronte Marksi, që shumë post-marksistë e mbështesin, me qëllim që ndërgjegjja popullore të arrijë nivele të lartë...një kuadër që nënkupton ekzistencën e një elite politike dhe një popull apolitik...por nga solidariteti në solidaritet të përhershëm: sepse çdo lloj ‘ndarje’ nënkupton hierarki dhe burokraci (gjithashtu dhe vazhdimin e ‘ideologjisë së rritjes ekonomike’). Në këtë kuptim ‘solidariteti’ merr kuptim revolucionar: sepse është i përhershëm dhe shprehet kudo, në çdo marrëdhënie njerëzore. Sidoqoftë, solidariteti varet nga njerëz vituozë dhe virtytet duhet të kuptohen se nga burojnë dhe si zhvillohen. Pa njerëz virtuozë solidariteti do të shfaqet pak: sepse do të dominohet nga apatia nëse në shoqëri dominon individualizmi dhe konkurrenca. Që të luftojë femra dhe gruaja për ‘çlirim’, rrjedhimisht, duhet të kuptojë natyrën e saj në raport me sistemin dhe mashkullin: se nëse është e barabartë apo e pabarabartë apo të dyja bashkë. Pa kuptuar ndryshimet gjinore dhe pa krijuar një objektiv në mendjen, shpirtin dhe zemrën e saj, meshkujt kurrë nuk do ta çlirojnë: sepse edhe ata vetë s’e kanë të qartë këtë çështje. Kur tregon Aristoteli, për shembull, natyrën e njeriut dhe ndryshimet gjinore, ai është mjaft i qartë: se qoftë femrat qoftë meshkujt janë të barbartë në terma politikë: sepse që të dyja gjinitë mund të kundrojnë. Niveli ekonomik është një tjetër çështje dhe duhet parë nga forma organizative e shoqërisë, zhvillimi teknologjik dhe kontributi i çdonjërit. Kur shoqëria krijon hierarki ajo detyrimisht do të krijojë dinamikën e konkurrencës. Në socializmin marksist elitat komuniste u munduan të zhvillonin emulacionin në nivel shoqëror. Por në raport me institucionet krijuan dinamikën e konkurrencës — kur njerëzve u vendosnin poste “më të lartë” në shoqëri.                 

Shkëputur nga:

Nga tirania “demokrate” në tiraninë “socialiste”: dhuna sistemike mbi femrën-gruan dhe çlirimi i saj