Pse Rusia dhe Amerika janë të vendosur për konfrontim të gjatë?

Marrëdhëniet mes Rusisë dhe Shteteve të Bashkuara kanë hyrë në një fazë të zgjatur që mund të përshkruhet si një “konfrontim i gjatë”. Nëse ndërveprimet mes Moskës dhe Uashingtonit do të ishin ende procesi qendror i jetës ndërkombëtare, siç ishte rasti gjatë Luftës së Ftohtë, kjo fazë e re mund të konsiderohet e përkohshme. Por konfrontimi Moskë-Uashington është tani një nga shumë të tjerë. Më e rëndësishmja, ajo po zhvillohet në kushte që ndodhin një herë në disa shekuj - një periudhë e rishpërndarjes globale të fuqisë dhe potencialit të burimeve.

Ky proces prek vendin tonë dhe SHBA-në vetëm pjesërisht. Brenda disa dekadave, qendra e prodhimit dhe konsumit global do të zhvendoset përfundimisht në Azi dhe qendra e gravitetit ekonomik botëror do të jetë në kufirin e Indisë dhe Kinës. Në këtë kontekst, përballja e gjatë ruso-amerikane do të mbetet një nga vijat kryesore, por sigurisht jo e vetmja.

Pse mendoj se kjo përballje do të zgjatet? Pavarësisht epërsive të rëndësishme të burimeve dhe pozitave të forta në fushat kyçe, SHBA-a e gjen veten në një gjendje ku ndjekësit e saj po e arrijnë shpejt. Uashingtoni po përballet me një mjedis ndërkombëtar gjithnjë e më të dendur që paraqet pengesa për veprimet e mëparshme amerikane të papenguara.

Katër pikat e forta të SHBA-së që mbështesin strategjinë e saj sulmuese janë: së pari, fuqia e saj ushtarake ende e përparuar; së dyti, roli i saj qendror në sistemin financiar botëror, i cili siguron një nënstrukturë ndërkombëtare shlyerjeje dhe një monedhë të shkëmyeshme; së treti, pozicioni i saj i fortë në një sërë fushash teknologjike; dhe së katërti, platforma e ideologjisë dhe vlerave të saj, të cilat, së bashku me tre përmasat e tjera, ofrojnë atë që mund të quhet paraprakisht një “piramidë besueshmërie” për strategjinë amerikane në botë.

Kjo piramidë ekziston në sferën ekonomike dhe financiare si dhe në politikën e jashtme. Besimi shpjegon sjelljen iracionale të disa shteteve evropiane. Të paaftë për një analizë të ekuilibruar të pasojave të vendimeve të tyre, për shembull për krizën në Ukrainë, ata tani janë të detyruar të pyesin veten, siç bën revista gjermane Der Spiegel: “Po sikur Shtetet e Bashkuara të mos kenë aleatë të përhershëm? Evropianët perëndimorë besuan logjikën e ofruar nga Shtetet e Bashkuara, ata fjalë për fjalë e ‘hëngrën’ propozimin. Ishte Perëndimi se do t`i shkaktonte Rusisë një disfatë të shpejtë, do të çliroheshin shumë burime ekonomike dhe marrëdhëniet me Moskën do të rindërtoheshin në një platformë tjetër, më shumë të favorshme për BE-në. Besimi ishte se do të ishte një strategji efektive”.

SHBA-ja ka një nga shkollat më të përparura të mendimit strategjik – shkolla klasike evropiane mori shtysën e saj më të madhe në gjysmën e parë të shekullit të 20-të në universitetet amerikane, kërkimin shkencor dhe qarqet e ekspertëve. Analistët si Hans Morgenthau, Henry Kissinger dhe disa evropianë të tjerë vendas ishin në gjendje të përshkruanin sistematikisht idetë e tyre dhe më pas t`i integronin ato në praktikën e politikës së jashtme të SHBA-së.

Kjo shtënie e të menduarit evropian në mënyrë strategjike u përshtat mirë me strategjinë klasike detare amerikane dhe dha fryt dhe i mundësoi Uashingtonit të arrinte qëllimet e tij në gjysmën e dytë të shekullit të 20-të. Tani, megjithatë, ne shohim se kjo shkollë strategjike po lëkundet: mendimtarët e matur dhe realistë janë në pakicë në pushtet. A është ky rezultat i “marrëveshjes” së pas Luftës së Ftohtë, ndjenja se ky moment i shkurtër dominimi ushtarak dhe politik do të ishte i pafund?

Në fund të vitit 2021, në fazën akute të krizës në Ukrainë, SHBA-ja bëri një gabim të madh, për mendimin tim, duke vendosur të zbatojë një strategji për të shtypur Rusinë në vend të një strategjie pozicionale. Në historinë botërore këto kanë qenë dy variantet klasike ushtarako-politike. Strategjia e dërrmimit bazohet gjithmonë në epërsi të rëndësishme lëndore, fuqi, dhe epërsi ideologjike, zotërimi i nismës dhe besimi në humbjen e shpejtë të kundërshtarit. Kjo ishte ideja e Aleksandrit të Madh kur filloi fushatën e tij: një ushtri shumë e përparuar, zotëruese e teknologjisë ushtarake të përparuar për kohën, parimi i falangës i zhvilluar nga thebanët dhe më pas i përdorur nga maqedonasit, me njësi të forta kalorësie.

Ata nuk pësuan asnjë humbje gjatë gjithë fushatës. Pengesa kryesore për maqedonasit ishte përballja me mercenarët grekë të Athinës, të cilët përdorën strategjinë klasike të pozicionimit. Cili është qëllimi i një plani të tillë? Ai heq dorë nga nisma, lejon palën tjetër të veprojë dhe mbështetet në nevojën për të mobilizuar dhe përqendruar burimet. Ai shmang një betejë vendimtare për aq kohë sa të jetë e mundur dhe përfshihet në të vetëm kur është e pamundur të humbasësh. Nga ky përshkrim mund të shohim sjelljen tipike strategjike të Rusisë në periudha të ndryshme lufte.

SHBA-ja u përpoq të shtypte vendin tonë duke mos pasur burime sipërore dhe keqvlerësoi aftësitë e veta dhe të aleatëve të saj, në përpjekje për të arritur qëllimet e veta – që ishin izolimi i Rusisë, nxitja e protestave të brendshme dhe minimi i mbështetjes për qeverinë dhe të krijojë pengesa të mëdha në vijën e frontit dhe, si rrjedhojë, të mposhtë vendin sa më shpejt të jetë e mundur. Tani konfrontimi në sferën ushtarake ka hyrë në një fazë tjetër dhe amerikanët janë të detyruar të kërkojnë një rrugëdalje nga gjendja.

Kultura strategjike e SHBA-së karakterizohet nga një qasje kalimtare ndaj aleatëve dhe duhet pritur që në një moment kostoja e zotërimit të “asetit ukrainas” të jetë shumë e lartë që amerikanët të vazhdojnë të përfitojnë prej saj.

Punimi i Korporatës RAND, Avoiding a Long War, i botuar në janar 2023, është tregues në këtë drejtim. Në mënyrë të qartë thuhet se përfitimet relative të zotërimit të pasurive ukrainase në përgjithësi tashmë janë realizuar, ndërkohë që kostot e mbajtjes së tyre vazhdojnë të rriten.

Kjo nuk do të thotë se pas përfundimit të kushtëzuar të krizës në Ukrainë, SHBA-të do të ndalojnë përpjekjet për të përdorur një strategji sulmuese për të shtypur vendin tonë. Për ta, ne jemi një rival kyç në përcaktimin e çështjes vendimtare të shekullit të 21: a do të vazhdojë hegjemonia amerikane apo bota do të shkojë drejt një sistemi policentrik më të balancuar? Dhe ndërsa pak prej nesh prisnin të gjendeshin në një krizë ushtarake kaq shpejt në procesin e zgjidhjes së kësaj çështjeje, ajo tani po përshpejton zhvillimet.

Drama e “hegjemonisë apo policentrizmit” nuk do të zgjidhet në Ukrainë, sepse do të ketë pika të tjera tensioni në Azi, Lindjen e Mesme, Afrikë dhe përfundimisht Hemisferën Perëndimore, ku Rusia dhe SHBA-ja do të jenë në anët e kundërta të barrikadave.

Përballja jonë me amerikanët do të zgjasë gjatë, megjithëse do të shohim disa pauza, të cilat SHBA-të do t`i përdorin për të propozuar çështje me interes të përbashkët për diskutim. Nga përvoja e Luftës së Ftohtë, ne njohim një përgjegjësi të përbashkët për mbijetesën e njerëzimit dhe unë i konsideroj rreziqet e përshkallëzimit bërthamor në konfrontim si relativisht të ulëta.

Detyra e Rusisë do të jetë krijimi i një rrjeti marrëdhëniesh me shtetet me të njëjtin mendim, ku mund të përfshihen edhe disa nga Perëndimi. Strategjia e SHBA-së është të shuajë me forcë pikat e autonomisë strategjike, të cilat Uashingtoni ia doli të bënte në Evropën Perëndimore në fazën e parë të krizës në Ukrainë, por kjo lëvizje ishte një nga mbrothësitë e fundit në këtë drejtim.   

*Autori është drejtor i programit të Klubit Valdai