Pse Izraeli zgjodhi ta godasë Iranin tani?

Sulmi i Izraelit ndaj Iranit ka qenë në përgatitje prej 20 vitesh. Për dekada të tëra, zyrtarët izraelitë kanë këmbëngulur se Iranit nuk mund t`i lejohet të zhvillojë një armë bërthamore. Ata gjithashtu e bënë të qartë se ishin të përgatitur të përdornin forcën ushtarake për të shkatërruar programin bërthamor të Iranit.

Pas sulmit, lindin dy pyetje. Pse tani? Dhe çfarë ndodh më pas? Ka gjashtë faktorë të rëndësishëm që çuan në vendimin e Izraelit për të sulmuar.

I pari është efekti radikalizues i sulmit të Hamasit ndaj Izraelit më 7 tetor 2023. Udhëheqësit izraelitë janë të bindur më shumë se kurrë se janë në një betejë për mbijetesë kombëtare. Ata e shohin një bombë iraniane si një rrezik jetik. Pas tronditjes së 7 tetorit, ata besojnë se nuk mund ta lejojnë më një rrezik të tillë.

Faktori i dytë është se Irani është në një pozicion mbrojtës shumë më të dobët sesa ka qenë për shumë vite. Sulmet ajrore izraelite tetorin e kaluar — të cilat pasuan një breshëri raketash iraniane të drejtuar Izraelit — kanë dëmtuar rëndë mbrojtjen ajrore të Iranit dhe aftësinë e prodhimit të raketave. Izraelitët besonin se kishin një mundësi të vetme për të sulmuar Iranin, ndërsa ky i fundit ishte ende i dobësuar.

Arsyeja e tretë është se Irani po i afrohej një “aftësie shpërthimi” — e cila do t`i lejonte atij të prodhonte një armë bërthamore mjaft shpejt. Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike (IAEA) njoftoi më parë këtë javë se Irani kishte shkelur zotimet e tij sipas Traktatit të Mospërhapjes Bërthamore.

Faktori i katërt është se Izraeli po ndihet shumë më i sigurt për aftësinë e tij për të rikrijuar rrënjësisht Lindjen e Mesme — dhe për t`u bërë superfuqi rajonale. Izraelitët u paralajmëruan nga administrata e Bajdenit se nëse sulmonin Hezbollahun në Liban, ata do të lëshonin një hakmarrje potencialisht shkatërruese. Qeveria e Benjamin Netanyahut i shpërnjohu ato paralajmërime, i preu kokën udhëheqjes së Hezbollahut dhe e përmbajti kundërveprimin. Izraeli tani ka kaluar në një sulm të drejtpërdrejtë ndaj Iranit, kundërshtarit të tij kryesor rajonal.

Arsyeja e pestë është se Izraeli po vihet nën trysni ndërkombëtare në rritje për shkak të luftës dhe zisë së bukës në Gaza. Sulmi ndaj Iranit i mundëson qeverisë së Netanyahut të ndryshojë temën - dhe potencialisht i detyron vendet evropiane, të cilat kanë qenë gjithnjë e më kritike ndaj Izraelit, të bashkohen në mbrojtje të Izraelit.

Faktori i gjashtë dhe i fundit ishte humbja e besimit të Izraelit në bisedimet bërthamore të administratës së Trampit me Iranin. Izraelitët besonin se këto bisedime nuk ishin vetëm të keqkuptuara, por edhe me gjasa të rrezikshme, sepse mund ta linin Iranin me një program bërthamor. Me bisedimet vendimtare midis Iranit dhe SHBA-së të planifikuara për këtë fundjavë, Izraeli vendosi ta ndërpresë procesin.

Administrata e Trampit ishte shumë e vetëdijshme se kjo mund të ndodhte. Ditët e fundit, zyrtarë të lartë amerikanë u kanë thënë vizitorëve evropianë se besonin se kishin një mundësi të mirë për të siguruar një marrëveshje me Iranin. Por ata shtuan se Izraeli nuk do të ishte i kënaqur me marrëveshjen - dhe besonin se qeveria e Netanjahut do të vazhdonte me një sulm ndaj Iranit.

Një javë më parë SHBA-të zhvendosën disa mbrojtje anti-raketore nga Evropa në Izrael, si dhe lanë disa vende ushtarake të varura nga rajoni - duke treguar se ata kishin një ide të mirë për atë që do të ndodhte.

Duke sulmuar tani, Izraeli gjithashtu ka ndërprerë një debat të zjarrtë dhe përçarës brenda administratës së Trampit nëse duhet ta ndihmojë Izraelin me një sulm kundër Iranit, apo edhe nëse duhet të marrë pjesë drejtpërdrejt.

Kur Trampi shkarkoi Mike Waltz nga puna e tij si këshilltar i sigurisë kombëtare në fillim të majit, besohej gjerësisht se fraksioni pro-luftës dhe pro-Izraelit brenda administratës ishte dobësuar - dhe se të ashtuquajturit frenues, të cilët janë shumë më skeptikë ndaj luftërave të mëtejshme amerikane në Lindjen e Mesme, kishin fituar epërsinë.

Por sulmi i Izraelit i ka ngatërruar frenuesit në administratën e Trampit. Qeveria e Netanjahut e di - nga shembulli i fundit i Libanit - se Izraeli ndoshta mund t`i shpërnjohë lutjet amerikane për përmbajtje dhe se SHBA-të dhe aleatët e saj do ta mbrojnë Izraelin nga çdo hakmarrje iraniane. Rruga tjetër mund të jetë që Tel Avivi të goditet nga raketa balistike dhe dronë - dhe asnjë qeveri amerikane nuk ka gjasa ta pranojë këtë.

Megjithatë, Izraeli rrezikon të paguajë një çmim afatgjatë në SHBA nëse shihet si tërheqës i SHBA-së pa dëshirë në një luftë tjetër të Lindjes së Mesme. Administrata e Trampit, e cila po përpiqet të përmbajë inflacionin, do të shqetësohet gjithashtu nga çdo rritje e çmimit botëror të naftës.

Qeveritë evropiane janë të përgatitura për telashe. Ata shqetësohen për sulmet ndaj anijeve në Gjirin Persik, rritjen e çmimeve të energjisë, flukset e reja të refugjatëve dhe qendrueshmërinë e vendeve kyçe në rajon, siç është Egjipti.

Çfarë vjen më pas do të varet nga shkalla dhe efektiviteti i hakmarrjes iraniane, e cila do të bëhet shumë më e dukshme në ditët në vijim. Nëse Irani po përpiqet të godasë drejtpërdrejt Izraelin, mund të tundohet të sulmojë bazat amerikane në rajon - duke përfshirë Katarin dhe Bahreinin. Por çdo veprim i tillë mund të jetë kundërprodhues pasi do të siguronte pjesëmarrjen e plotë të SHBA-së në luftë.

Rrugë të tjera të rrezikshme iraniane - të shqyrtuara prej kohësh nga strategët rajonalë - mund të përfshijnë bllokimin ose ndërprerjen e eksporteve të naftës nga rajoni. Arabia Saudite është shqetësuar prej kohësh për sulmet në impiantet e shkripëzimit që janë thelbësore për furnizimin me ujë të mbretërisë.

Çdo akt i tillë do të ftonte sulme të mëtejshme ndaj Iranit nga vende të tjera përveç Izraelit. Por regjimi iranian, ashtu si Izraeli, tani mund të ndiejë se është në një luftë për mbijetesën e vet. Ai gjithashtu duhet t`i tregojë forcën e tij popullit iranian dhe rajonit më të gjerë.

Një cikël përshkallëzimi mund të jetë duke filluar.   

Autori është komentator gjeopolitik i Financial Times